شعبة بن حجاج ازدی بصریابوبسطام شعبة بن حجاج واسطی ازدی عتکی بصری (۸۲-۱۶۰ هـ)، صحابه و راوی امام صادق (علیه‌السّلام)، از تابعان تابعین، از مفسران و محدثان قرن دوم هجری قمری و از اولین مدوّنان حدیث بشمار می‌آید. وی را از عالمان علم نحو و شعر و ادب نیز به شمار آورده‌اند. ۱ - معرفی اجمالیابوبسطام شعبه بن حجاج بن ورد واسطی ازدی عتکی بصری، در سال ۸۲ هـ در واسط متولد شد و در آنجا رشد نمود و بصره را برای زندگی برگزید. در این‌که وی مولای چه کسی بود، اختلاف وجود دارد. مشهور، او را مولای عتکی می‌دانسته‌اند. از تابعان تابعان و از محدثان و محققان بزرگ به شمار می‌رود. شعبه، اول کسی بود که تدوین حدیث کرد و از احوال محدثان گزارش‌هایی تهیه نمود. وی از بزرگان حدیث، علم نحو و نیز از عالمان شعر و ادب به شمار می‌رفت، به‌طوری که اصمعی درباره او می‌گوید: من عالم‌تر از شعبه، در شعر ندیدم. نیز گفته شده که او کسی بود که حدیثی را تا دو بار نمی‌شنید، آن‌را ضبط نمی‌نمود و برایش اتقان پیدا نمی‌شد. ۲ - دیدگاه علمامشایخ و بزرگان فقه و حدیث از او روایت دارند و بر وثاقت و اتقان او اتفاق نظر دارند. ابن‌سعد و ابوحاتم او را توثیق کرده‌اند. در عین‌حال دارقطنی گوید: وی به سبب مشغله زیاد، در حفظ متون و در اسمای رجال اشتباه می‌کرد. [۱۱]
صفی‌الدين خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهيب تهذیب الکمال، ج۴، ص۳۴۵ - ۳۴۶.
شافعی می‌گوید: اگر شعبه نبود روایت حدیث در عراق شناخته نمی‌شد. احمد بن حنبل می‌گوید: شعبه خود امتی بود. حاکم می‌گوید: شعبه پیشوای پیشوایان در حدیث بود. شیخ ابوجعفر طوسی او را در زمره صحابه امام صادق (علیه‌السّلام) آورده است. زرکشی نیز او را در زمره مفسران پس از تابعان شمرده است. استاد حسن سندوبی مصری در پاورقی کتاب البیان و التبیین نوشته جاحظ، می‌گوید: شعبه، شیعی‌مذهب و از ارباب حدیث است. ۳ - مشایخ و راویانشعبه از دو نفر صحابی (انس بن مالک و عمرو بن سلمه) و نزد چهارصد یا به قولی سیصد نفر از تابعین حدیث شنید که از جمله آنها حسن، طلحة بن مصرف و یونس بن عبید می‌باشد. [۱۸]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰.
[۲۰]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۰۹.
[۲۱]
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۷، ص۲۲۶ .
از امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) و راویانی چون انس بن سیرین، اسماعیل بن رجاء و سلمة بن کهیل روایت نمود. راویانی چون سفیان ثوری و یحیی بن سعید قطّان از وی حدیث شنیده‌اند.۴ - سرانجامشعبه در زمان منصور (خلافت ۱۳۶-۱۵۸ هـ) و مهدی عباسی (خلافت ۱۵۸-۱۶۹ هـ) دو بار به بغداد سفر کرد و سرانجام به سال ۱۶۰ هـ در ۷۷ سالگی در بصره [۲۷]
زرکلی، خيرالدين بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۶۴.
درگذشت.۵ - آثاراز جمله آثار شعبه تفسیر قرآن کریم و الغرائب فی الحدیث می‌باشند. ۶ - پانویس۷ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۳۹۳، برگرفته از مقاله «ابوبسطام شعبه بن حجاج». • محمدهادی معرفت، تفسیر و مفسران، ج۱، ص۴۲۲. رده‌های این صفحه : اصحاب امام صادق | درگذشتگان سال 160 (قمری) | راویان از امام صادق | زادگان سال 82 (قمری) | محدثان سده دوم (قمری) | مفسران سده دوم(قمری) | نحویان قرن 2 (قمری)
|